
Może mieć postać ludzką, zwierzęcą, fantastycznego stworzenia lub miniatury urządzenia technicznego. Dawniej bywał zabawką dla dzieci i w takiej roli wszedł do kanonu kultury światowej jako bohater baletu Piotra Czajkowskiego na motywach baśni E.T.A Hoffmanna. Mowa oczywiście o dziadku do orzechów! Od 15 marca można zwiedzać nową wystawę w Salonie Wystawowym w Olsztynku.
Prezentowana kolekcja jest największym amatorskim zbiorem w Polsce i liczy około 400 eksponatów. W jej skład wchodzą dziadki pochodzące z Niemiec, Anglii, Węgier, Polski, dawnej Jugosławii, Stanów Zjednoczonych i Chin. Najstarszy obiekt pochodzi z 2. połowy XIX w.
W większości języków to urządzenie nazywa się zgniataczem do orzechów: niem. –nusknacker, fr. – casse-noisette, ang. – nutcracker. Nazwa dziadek do orzechów ukształtowała się w Polsce w XVIII w. W „Słowniku języka polskiego” Lindego występuje termin dziadek, a dziadek do orzechów pojawia się w „Encyklopedii powszechnej” Orgelbranda. Być może nazwa inspirowana jest kształtem urządzenia. Uważa się też, że właściciel pierwszej fabryki dziadków w Niemczech, Wilhelm Fuchner, tak nazwał swój produkt. Jego uznaje się za „ojca” tych przyrządów, a Saksonię za ich ojczyznę.
Najstarszymi dziadkami były po prostu dwa kamienie. Najdawniejsze znane metalowe przyrządy pochodzą z III-IV w p.n.e. Można je obejrzeć w muzeach w Tarencie we Włoszech, Leavenworth w Stanach Zjednoczonych, Neuhausen w Niemczech, gdzie znajduje się największy na świecie dziadek mierzący 5,87 m i najmniejszy – 4,9 mm. Początkowo dziadki wykonywano ręcznie (rzeźbiono, wykuwano), od 2. poł. XIX wieku produkowano na skalę przemysłową.
Dziadki do orzechów ze względu na materiał dzielą się na drewniane, metalowe, łączone (np. metal z drewnem) oraz z tworzywa sztucznego. Najbardziej trwałe są metalowe z żelaza, brązu, mosiądzu, miedzi lub aluminium. Szczególne zainteresowanie budzą dziadki drewniane, przedstawiające postaci z bajek lub z życia codziennego, np. leśników, żołnierzy, strażaków, sportowców. Do ich produkcji wykorzystuje się bukszpan, klon, brzozę, buk, orzech włoski. Przyrządy te dzielą się też zależnie od zasady działania - dźwigni jednostronnej, dwustronnej, śruby lub udaru.
Kolekcja dziadków do orzechów panów Jana Łomnickiego i Witolda Tchórzewskiego, licząca obecnie ok. 400 obiektów, prezentowana była w wielu miastach w Polsce i zagranicą, gdzie cieszyła się dużym uznaniem i zainteresowaniem.
Historia Niepodległej w sztuce ludowej
23 października 2018 r. w skansenie otwarta została wystawa pt. "Historia Niepodległej w sztuce ludowej".
Oprócz zbiorów własnych Muzeum w Olsztynku prezentowane były obiekty z innych placówek muzealnych: Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie, Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie, Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu, Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu oraz Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
Głównym założeniem wystawy było ukazanie wydarzeń i postaci z historii Polski w zabytkach sztuki ludowej, sztuki nieprofesjonalnej oraz plastyki ludowej. Obiekty prezentowane na wystawie odnosiły się do ważnych wydarzeń historycznych lub postaci, które wpłynęły na losy kraju. Zaprezentowano dzieła zawierające przekaz polityczny i patriotyczny. Wszystkie eksponaty pochodziły z II połowy XX wieku, prezentowały różne dziedziny ludowej sztuki i plastyki: malarstwo, rzeźbę i haft. Wśród prezentowanych prac znalazły się dzieła takich twórców jak: Aleksander Słomiński, Józef Kulesza, Jan Kowalski, Jan Markowski, Tymoteusz Muśko, Józef Chełmowski, Wacław Skirzyński.
Polacy z Kresów Wschodnich na Warmii i Mazurach
Muzeum zaprasza wystawę "Polacy z Kresów Wschodnich na Warmii i Mazurach.
Na wystawie można zobaczyć zbiór pamiątek osobistych, fotografii, dokumentów urzędowych, przedmiotów codziennego użytku, listów czy wspomnień, które pozwalają opowiedzieć historię naszych rodaków ze Wschodu, którzy obecnie zamieszkują tereny Warmii i Mazur, a także zaświadczają o pamięci przechowanej przez ich potomków, przyjaciół i sąsiadów.
Wystawa Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
Świat dziecka. Stare i nowe zabawki ludowe
Wystawa prezentowana na terenie Parku Etnograficznego w chałupie z Chojnika (obiekt nr 17 a).Wystawa skierowana jest w zasadzie do najmłodszego odbiorcy, ale i dorośli oglądają ją z wielką przyjemnością i sentymentem. Eksponowane obiekty pochodzą ze zbiorów Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie oraz ze zbiorów prywatnych.
Wystawa prezentuje następujące zagadnienia:
- Wychowanie, nauka i zabawa dawniej
- Współczesne zabawki ludowe
- Życie na wsi w oczach twórców ludowych
- Wieś w miniaturze
Ekspozycja ma charakter interaktywny. Jedno z pomieszczeń chałupy, tzw. pokój zabaw, wyposażono w repliki starych sprzętów dla dzieci i współczesne zabawki ludowe. Tutaj dzieci mogą, oczywiście pod okiem rodziców, pobujać się na koniu na biegunach, układać drewniane klocki, bawić się wózkiem z lalką, skaczącym pajacykiem, przyglądać się „spacerującemu” bocianowi, kolorować obrazki, czytać bajki ludowe, a nawet posiedzieć na specjalnym krzesełku z wycięciem, pod którym umieszczony jest ….. nocnik.
Wystawa czynna będzie do końca października 2012 r. Zapraszamy do zwiedzania i zabawy !
„Historia Ostpreuβisches Heimatmuseum w Królewcu 1909- 1945, dzisiejszego Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznego w Olsztynku”
Ekspozycja prezentowana od 2011 roku w spichlerzu z Lankuppen znajdującym się w zagrodzie z Małej Litwy, poświęcona jest okresowi w dziejach Muzeum od czasu powstania w latach 1909-1913 w Królewcu do czasu przeniesienia na dzisiejsze tereny w latach 1938-1942.
Organizator: Dział Architektury z udziałem wolontariuszki z Fundacji Borussia, autor scenariusza: Wiesława Chodkowska. Katalog wystawy: Wiesława Chodkowska, Monika Sabljak- Olędzka, Zuzanna Adamiec.
Magia chleba naszego powszedniego
Aktualna wystawa prezentowana w Salonie Wystawowym.
Ideą wystawy jest pokazanie zwiedzającym jak dawniej powstawał chleb, włącznie z tradycją wypiekania i przedstawienia kolejnych etapów prac gospodarskich związanych z wytwarzaniem pieczywa. Całość opatrzona została bogatą symboliką roli chleba w ludowych obrzędach i zwyczajach. Na 1/3 powierzchni przygotowano salę do projekcji filmu 3 D „Jak powstawał chleb”. Zaaranżowano wystawę etnograficzną, będącą ilustracją filmu. Zaprezentowane zostały także narzędzia i maszyny rolnicze. Uzupełnieniem wystawy są plansze prezentujące młyny wodne oraz wiatraki Warmii i Mazur. Wystawę można zwiedzać do końca września 2012 r.
"BORA. Indianie Amazonii. Ludzie koki, ampiri i tytoniu"
Wystawa czynna do 7 lutego 2013r.
Otwarcie wystawy 9 października 2012 r., godz 17.00
Salon Wystawowy, ul. Zamkowa 1, 11-015 Olsztynek
Wystawa fotografii Marka Wołodźko jest próbą pokazania świata Indian Bora żyjących w dorzeczu Amazonii. Bora w wyniku intensywnych przemian gospodarczych w Ameryce Południowej zostali zmuszeni do przesiedleń. Obecnie żyją na styku kultur: metyskiej i innych indiańskich. W związku z wyzwaniami globalizacji muszą ciągle na nowo definiować swoją tożsamość.
Marek Wołodźko nie zatrzymuje swojej fotograficznej opowieści na poziomie czysto estetycznego odbioru, a stara się dotrzeć do zrozumienia sposobu życia innych ludzi. Zdjęcia nie epatują egzotyką, a są świadectwem badacza w terenie. Etnografa, który robi zdjęcia, żeby utrwalić w pamięci wizualnej to, czego nie umie zrozumieć i to, co chce uczynić zrozumiałym do innych.
Wystawie towarzyszy etiuda filmowa „Coca” będąca opowieścią o tradycyjnej używce i jej roli społecznej.
Szopki bożonarodzeniowe
Wystawa pokazana na Jarmarku Wigilijnym w grudniu 2011 roku. Eksponaty na wystawie pochodziły ze zbiorów Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie oraz zbiorów własnych.
Ekspozycja o tematyce wielkanocnej
Z okazji Jarmarku Wielkanocnego w 2012 roku pokazano ekspozycje o tematyce wielkanocnej: wystawa starych pocztówek świątecznych, mini-wystawa płaskorzeźb autorstwa rzeźbiarza Stanisława Kowalczyka oraz wystawa mega pisanek przyozdobionych przez pracowników olsztyneckich instytucji.
Jarmarkowe klimaty
Ekspozycja prezentowana obok karczmy z Małszewa w maju i wrześniu 2011 roku podczas VIII i IX edycji Regionalnych Targów Chłopskich. Na wystawie zgromadzono i zaaranżowano na „stary jarmark” 180 muzealiów. Wystawa zawierała wszystkie najbardziej charakterystyczne jego elementy: wozy z klatkami dla zwierząt, zbożem i warzywami, wagę, stragany z nabiałem, warzywami i owocami, tkaninami, ceramiką, zabawkami dla dzieci, obarzankami i rzeźbami, kosze z wełną i lnem. Wprowadzała gości odwiedzających Muzeum w klimat dawnych targów, jarmarków i odpustów. Organizator: Dział Zbiorów i Dokumentacji, autor scenariusza - Jadwiga Wieczerzak.
Sprzęt rolniczy retro
Ekspozycja prezentowana podczas Dożynek Wojewódzkich 2011 przed spichlerzem ze Skandawy. Na wystawie zgromadzono 55 narzędzi i maszyn rolniczych z przełomu XIX i XX wieku, służących do prac rolniczych – uprawy roli, siewu, sadzenia i pielęgnowania roślin, żniw, omłotów, czyszczenia i gatunkowania ziarna, sprzętu roślin okopowych oraz urządzenie do napędu maszyn. Ekspozycja „Sprzęt rolniczy retro” przygotowana została również w roku 2012 na organizowane po raz kolejny w naszym Muzeum Dożynki Wojewódzkie.
Organizator: Dział Zbiorów i Dokumentacji, autor scenariusza - Jadwiga Wieczerzak.
Ginące w krajobrazie
Ekspozycja prezentowana w sezonie 2010/2012 w wiatraku z Dobrocina i w chałupie z Burdajn, to połączone w jedną wystawy: „Chałupy podcieniowe – zanikające piękno”, „Młyny Warmii i Mazur – wczoraj i dziś”, „Gorzelnie w historii i kulturze Mazur Zachodnich” oraz „W krainie wiatraków”. Ekspozycja przedstawiała obiekty budownictwa drewnianego i zabytki techniki na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w świetle badań Działu Architektury w latach 2006–2010. Każda część wystawy opatrzona była opisem historycznym i konserwatorskim. Miała na celu zwrócenie uwagi na stan zachowania zabytków na terenie województwa. W realizacji trzech z w/w wystaw brali udział wolontariusze z olsztyńskiej Fundacji „Borussia” w ramach projektu "Międzynarodowy wolontariat w ochronie krajobrazu kulturowego na Warmii i Mazurach", Wolontariat Europejski, Program „Młodzież w działaniu”. Muzeum jest akredytowaną instytucja goszczącą wolontariuszy EVS (European Voluntary Sernice). Organizator wystawy: Dział Architektury, autor scenariusza: Wiesława Chodkowska.
Archiwum wystaw
2012
- Sprzęt rolniczy retro, Park Etnograficzny
- Indianie Bora. Ludzkie koki, ampiri i tytoniu, Salon Wystawowy (prezentowana do 2013 r.)
- Wielkanoc, Salon Wystawowy
2011
- Ginące w krajobrazie, Park Etnograficzny (prezentowana do 2013 r.)
- Historia Ostpreussisches Heimatmuseum w Królewcu w latach 1909 – 1945, dzisiejszego Muzeum Budownictwa Ludowego – Parku Etnograficznego w Olsztynku, Park Etnograficzny ( prezentowana do 2013 r.)
- Sprzęt rolniczy retro, Park Etnograficzny
- Jarmarkowe klimaty, Park Etnograficzny
- Las bliżej nas, Salon Wystawowy
- EXAEQUO i studenci, Salon Wystawowy
- Zpap 100 +,. Salon Wystawowy
- Magia chleba naszego powszechnego, Salon Wystawowy (prezentowana do 2012 r.)
- Szopki bożonarodzeniowe, Salon Wystawowy
2010
- Nasze dziedzictwo – aleje przydrożne Warmii i Mazur, Park Etnograficzny
- Świat dziecka. Stare i nowe zabawki ludowe, Park Etnograficzny (prezentowana do 2013 r.)
- Poplenerowa wystawa prac studentów Architektury i Krajobrazu UWM w Olsztynie, Park Etnograficzny
- Zapomniane skarby Kultury. Stroje ludowe Polski i Ukrainy w rysunkach Jerzego Głogowskiego i Kajetana Wawrzyńca Kielisińskiego, Park Etnograficzny,
- Gorzelnie w historii i kulturze Mazur Zachodnich, Park Etnograficzny
- Chałupy podcieniowe – zanikające piękno, Park Etnograficzny
- Zioła nie tylko lecznicze, Park Etnograficzny
- Wielkanoc, Salon Wystawowy
- Przyroda w fotografii, Salon Wystawowy
- Pastel ART. Prace Marka Świąteckiego, Salon Wystawowy (prezentowana do 2011 r.)
- Wieczór wigilijny na Mazurach. Tradycja i współczesność, Salon Wystawowy
- Stoły wigilijne, Dom Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie,
2009
- Wielkanoc, Salon Wystawowy
- Kuśnierstwo w tradycyjnej kulturze ludowej Podlasia, Park Etnograficzny
- Architektura stara i nowa, Park Etnograficzny
- Pamiątka z regionu Warmii i Mazur, Park Etnograficzny
- Młyn y Warmii i Mazur – wczoraj i dziś, Park Etnograficzny (prezentowana do 2010 r.)
- Bartnictwo i pszczelarstwo, Park Etnograficzny
- Tajemnice Góry Czarownic, Park Etnograficzny
- Mongolskie krajobrazy, Park Etnograficzny
- Prekursorzy sztuki polskiej na Warmii i Mazurach … po wojnie, Salon Wystawowy
- Lasy dawniej i dziś, Salon Wystawowy
- Tajemnice muzealnych magazynów, Salon Wystawowy (prezentowana do 2010 r.)
- Choinki i ich zdobienie w różnych tradycjach regionalnych, Salon Wystawowy
- Stoły wigilijne, Galeria „Rynek” w Olsztynie
2008
- Bartnictwo i pszczelarstwo, Park Etnograficzny
- Tkaniny Barbary Hulanickiej, Park Etnograficzny (prezentowana do 2010 r.)
- Śladami Don Kichota, czyli wiatraki w krajobrazie Warmii i Mazur, Park Etnograficzny (prezentowana do 2010 r.)
- Urokliwy świat przeszłości, Park Etnograficzny (prezentowana do 2009 r.)
- Wielkanoc na Warmii i Mazurach – stół wielkanocny : tradycja i współczesność, Salon Wystawowy
- Malarstwo Cezarego Długowskiego, Salon Wystawowy
- SERCE ARTYSTY – od Nikifora do Ociepki, Salon Wystawowy
- Borys – ceramika użytkowa i artystyczna, Salon Wystawowy (prezentowana do 2009 r.)
- Regionalne stoły wigilijne, Salon Wystawowy
- Widok na Warmię, Miejski Ośrodek Kultury w Olsztynie
- Dłutem i pędzlem wyczarowany świat Stanisława Kowalczyka, Dom Kultury w Górowie Iławeckim, Szkoła Podstawowa w Kamińsku,
2007
- Gabinet dentystyczny z lat 50. XX w., Park Etnograficzny
- Co nam zostało z tych lat … - dawna i współczesna sztuka ludowa na Warmii i Mazurach, Salon Wystawowy
- Polski strój ludowy, Salon Wystawowy (prezentowana do 2008 r.)
- O ochotniczych strażach pożarnych, Salon Wystawowy
- Szopki bożonarodzeniowe, Salon Wystawowy
2006
- Dłutem i pędzlem wyczarowany świat Stanisława Kowalczyka, Muzuem Kultury Ludowej w Węgorzewie,
2005
- Tradycyjne narzędzia rolnicze, Park Etnograficzny (prezentowana do 2008 r.)
- Artyzm, tradycja i urok tkanin Barbary Hulanickiej - 50 lat twórczości artystycznej, Salon Wystawowy
- Malarstwo indonezyjskie, Salon Wystawowy
- W karczmie, sklepie, na jarmarku, Salon Wystawowy (prezentowana do 2007 r.)
2004
- 80 lat Lasów Państwowych w Polsce, Park Etnograficzny
- …. w stepach Mongolii. Inne oblicze domostwa, Salon Wystawowy (prezentowana do 2005 r.)
2003
- Tradycyjne maszyny i sprzęt rolniczy, Park Etnograficzny
- Od ziarenka do bochenka, Park Etnograficzny
- Sztuka koronki – strój i wnętrze, Salon Wystawowy
- Obrzędowanie, Salon Wystawowy
2002
- Z Zakerzonii, Park Etnograficzny (prezentowana od 2009 r., od 2006 r. pod zmienionym tytułem Z Łemkowszyzny, Nadsania)
- Ocalone…- nabytki MBL-PE w Olsztynku w latach 1990-1999, Park Etnograficzny (prezentowana od 2007 r.)
2001
- Pamiątka z Warmii i Mazur – wystawa prac pokonkursowych, Park Etnograficzny
2000
- Ocalone… - nabytki MBL – PE w Olsztynku w latach 1990-1999, Salon Wystawowy (prezentowana do 2002 r.)